Cegła jest niezwykle powszechnym i starodawnym materiałem budowlanym. Historia jej produkcji sięga tysięcy lat wstecz. Być może nawet tak długo, jak istnienie naszej cywilizacji. Powszechnie wiadomo, że ceramika budowlana jest cennym materiałem o wielowiekowej tradycji – pisze strona gdansk1.one.
Początki produkcji
Pierwsze zalety cegły odkryli i wykorzystywali mieszkańcy starożytnej Mezopotamii, Egiptu i Babilonu. Korzystały z niej również cywilizacje Dalekiego Wschodu – ówcześni chińscy i hinduscy ” budowlańcy”. Pierwsze cegły, które pojawiły się na przełomie V-VI tysiąclecia przed naszą erą, nie były wypalane, a jedynie suszone przy palącym słońcu.
Dzięki procesowi wypalania ceramika nabrała znacznie większej wytrzymałości – już w połowie III tysiąclecia przed naszą erą w Mezopotamii. Tylko dobrze zorganizowane społeczeństwa były w stanie rozwinąć technologię ceramiczną na dużą skalę. Co ciekawe, ceramika miała nieco inne kierunki rozwoju w różnych regionach świata. Na przykład w Chinach specjaliści stworzyli pierwsze dachówki ceramiczne, dzięki którym dach stał się widocznym i wartościowym elementem budynku.
Cegły w starożytnym Rzymie były rozprowadzane przez Rzymian we wszystkich podbitych przez nich krajach. Gdziekolwiek udały się wojskowe kampanie, zawsze mieli ze sobą takie wyroby. W okresie starożytności rzymscy budowlańcy jako pierwsi opracowali konstrukcje łukowe. Umożliwiło to zaprojektowanie nowego typu stropów dla otworów drzwiowych i okiennych. Przestrzennym rozwinięciem zastosowania łuków były różnego rodzaju sklepienia, które ostatecznie powszechnie stosowano we wszystkich typach budynków użyteczności publicznej. Przykłady rzymskiego budownictwa ceglanego z tego okresu można często zobaczyć nawet w XXI wieku.
Ośrodki rozwoju budownictwa murowanego w średniowieczu były dość rozwinięte. Cegła była też głównym materiałem budowlanym w średniowiecznej Europie, idealnym materiałem do budowy murów obronnych miast, zamków czy obiektów sakralnych.
Od XII wieku ośrodkami budownictwa ceglanego były Lombardia, Niemcy i Francja. Począwszy od architektury romańskiej, poprzez gotyk, aż po Renesans, cegła zawsze była wysoko cenionym materiałem budowlanym. Piękne ceglane fasady powstawały głównie w Europie Północnej, w szczególności w północnych Niemczech, Anglii, Belgii, Holandii i krajach skandynawskich.
Przemysłowa produkcja cegieł na dużą skalę rozpoczęła się w okresie Renesansu. Mimo że Anglicy rozpoczęli mechaniczną produkcję cegieł, to epokowy przełom w produkcji cegieł nastąpił w Niemczech. Niemieccy specjaliści mieli duże doświadczenie w produkcji, a zakłady produkcyjne były dość rozpowszechnione na terenie kraju. Dostępność znacznej ilości materiałów budowlanych pozwoliła na wielowiekowy rozwój przemysłu, który później pozwolił na zbudowanie najpotężniejszej gospodarki w Europie.
Produkcja w Polsce
Zamek w Gniewie, znany fragment rekonstrukcji zewnętrznych murów przedzamcza. Po lewej stronie ułożono gotyckie cegły wyprodukowane w Polsce.
W okresie Renesansu, Baroku i Klasycyzmu cegła była dominującym materiałem budowlanym. Ukrywano ją pod tynkiem. Kolejny rozkwit ceglanej okazałości nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, wraz z cennymi odkryciami technicznymi, takimi jak piec pierścieniowy Hoffmanna (1857), mechaniczna prasa do cegieł Schlickeisena (1860-1870) czy sztuczny piec Kellera. Masowa produkcja cegieł i rozwój architektury neogotyckiej doprowadziły do znacznego wzrostu liczby budynków ceglanych, w których cegła stanowiła element budowlany i dekoracyjny.
W Polsce w XIII wieku również produkowano cegłę i budowano na dużą skalę. Ogromny wkład w takie budownictwo wniósł król Kazimierz Wielki. Mówi się, że „zastał Polskę drewnianą, a zostawił kamienną”. Za jego panowania 27 miast zostało otoczonych mocnymi ceglanymi murami, a w całym kraju powstały 53 zamki.
Za panowania Zygmunta Augusta wzrosła produkcja i jakość cegieł. I to właśnie ten król Rzeczypospolitej Obojga Narodów ustanowił prawdopodobnie pierwszą normę budowlaną, zgodnie z którą cegły miały wymiary 3x6x12 cali. W Polsce w XIX wieku również powróciła moda na budynki z cegły. Pozostały one jednak w stanie surowym, nieotynkowane i nie malowane. Charakteryzowały się jedynie bogatymi gzymsami i różnymi elementami dekoracyjnymi. W XX wieku cegły zostały zastąpione przez bloki betonowe lub tzw. wielką płytę, wykonaną w całości z betonu.
Różnica między cegłami wyrabianymi ręcznie a maszynowo
Do XIX wieku cegły były wytwarzane wyłącznie ręcznie. Od wydobycia surowca – gliny, jej obróbki poprzez dodanie różnych surowców (piasek, wapno gaszone), po formowanie i wypalanie. Szczegóły produkcji cegły formowanej ręcznie były dość skomplikowane. Rzemieślnika, który wytwarzał cegły lub dachówki nazywano tynkarzem.
Ze względu na ręczne wykonanie, cegła ta była bardziej porowata niż cegła wytwarzana maszynowo, co oznaczało, że była chłonna. Również dzięki swojej porowatości nie ulegała klajstrowaniu (rozwarstwieniu na skutek zamarzania wody w cegle). Niestety, często tak się dzieje w przypadku cegły maszynowej o niskiej klasie mrozoodporności. Jednak największą różnicą widoczną na pierwszy rzut oka jest nierówność cegieł ręcznie formowanych, falistość, wgniecenia i odciski palców. Cegły produkowane maszynowo są gładkie, ale nie mają charakterystycznych cech, faktury powstają poprzez odciskanie formy lub nakładanie posypki. Oczywiście obecnie cały proces odbywa się mechanicznie, a w niektórych cegielniach także automatycznie.
Cegła gotycka, ręcznie formowana, nowa – rekonstrukcja ścian zamku w Gniewie. Warsztat artystyczny ceglarza Rogińskiego. Jest to żywy przykład ówczesnej pracy.
Przemysłowa produkcja cegieł
Choć mechaniczną produkcję cegieł rozpoczęli Anglicy, to epokowy przełom w procesie wytwarzania nastąpił w Niemczech. Za jedną z przyczyn popularności cegły uważa się zastosowanie w 1854 roku prasy do cegieł przez berlińskiego producenta Schlickeysena. Kolejnym wkładem było prusko-austriackie zgłoszenie patentowe pieca pierścieniowego do wypalania ceramiki budowlanej, opracowane przez Friedricha Hoffmanna w 1858 roku. Okazało się to prawdziwym kamieniem milowym w przemysłowej produkcji cegieł.
Łańcuch cegielni wzdłuż kolejki linowej do Góry Kalwarii przeżywał swój rozkwit także w okresie międzywojennym, kiedy Warszawa dużo budowała, a cegła była głównym materiałem. W tym czasie część cegielni znajdowała się również na terenie obecnej dzielnicy Ursynów, zwłaszcza w części południowej, w pobliżu obecnych granic Polski. Cegielnie pozostawiły po sobie niezliczone kamieniołomy gliny, które z biegiem lat były zasypywane, a później na tych terenach nawet zostały wybudowane luksusowe rezydencje.
Głównym warunkiem otwarcia cegielni było zapotrzebowanie na cegły, ale nie mniej ważna była dostępność złóż gliny o odpowiedniej jakości. Można przypomnieć, że na przestrzeni lat teren produkcji był wielokrotnie zalewany po ulewnych deszczach. Powodzie te są niezwykle uciążliwe dla mieszkańców, a ich przyczyną są płytkie pokłady wodoodpornej gliny, co w połączeniu ze zniszczeniem kanalizacji i odpływów przez zabudowę mieszkaniową prowadzi do istniejących od dłuższego czasu podtopień.
Ogólnie rzecz biorąc, proces produkcji w Gdańsku, jak i w całej Polsce, ma swoją długą historię. Przez wieki rzemieślnicy przekazywali swoje doświadczenie w produkcji materiałów budowlanych, co pozwoliło na rozpoczęcie aktywnego procesu budowlanego.
